Jelita – nasz drugi mózg. Dlaczego odporność zaczyna się w brzuchu?

Odporność zaczyna się w jelitach, nie w aptece

Często odporność kojarzy nam się z przyjmowaniem suplementów, witamin lub leków. Tymczasem większość procesów obronnych organizmu zachodzi w miejscu, o którym rzadko myślimy… no chyba, że zjedliśmy coś nieświeżego! Mowa oczywiście o jelitach. Dziś zastanowimy się, dlaczego są uważane za drugi mózg oraz w jaki sposób stoją na straży odporności. Dziękuję za pierwsze interakcje pod wpisem z zeszłego tygodnia. Zainspirowały mnie do podjęcia dzisiejszego tematu. Dobrze wiedzieć, że po drugiej stronie ktoś jest. Dlatego gorąco zachęcam do komentowania, chociażby krótkim spostrzeżeniem. Podzielenie się własnymi doświadczeniami na pewno wzbogaci bloga, czego efektem są poniższe zdania. Przejdźmy zatem do jelit… dosłownie.

Podróż kęsa – co dzieje się w naszym wnętrzu

Wyobraź sobie, że jesteś kęsem jedzenia… Trafiasz do jamy ustnej, gdzie podlegasz wstępnej obróbce za pomocą zębów i śliny. Następnie wędrujesz przez przełyk do żołądka. W tym gorącym i kwaśnym środowisku jesteś powoli rozkładany na mniejsze części. Następnie trafiasz do jelit. Czeka Cię jeszcze długa droga, w trakcie której każda cząsteczka podlegać będzie selekcji. Zapadną decyzje, które składniki odżywcze zostaną wchłonięte, by zasilić organizm, a które zneutralizowane lub wydalone. Zanim odpowiemy na nurtujące nas pytania, przyjrzyjmy się, co tak naprawdę dzieje się w Twoim wnętrzu.

Jelita: centrum dowodzenia trawieniem i odpornością

Jelita to nie tylko dalszy ciąg trawienia. W labiryncie tym zachodzi większość procesów przetwarzania i wchłaniania składników odżywczych. Wszystko, co tu trafia musi zostać zidentyfikowane, posegregowane i ocenione - jak w centrum logistycznym. Jelita zaczynają się tuż za żołądkiem. Granicą jest tak zwany odźwiernik, pełniący rodzaj bramki kontrolnej. Dozuje ilość treści pokarmowej, która po intensywnym działaniu kwasów i hormonów wyrusza w drogę jelitem cienkim. Jest ono bardzo długie i poskręcane. To właśnie tutaj większość składników zostaje rozłożona i wchłonięta do krwi. Jelito cienkie wyścielone jest milionami drobnych wypustek zwanych kosmkami jelitowymi, które zwiększają powierzchnię wchłaniania składników.

Wyrostek robaczkowy i tkanka GALT – ukryci strażnicy zdrowia

W dalszej części średnica labiryntu się poszerza. Przechodzi on w jelito grube, które odpowiada za odzyskiwanie wody, magazynowanie treści pokarmowej i ostateczne formowanie tego, co ma zostać wydalone. Cofnijmy się jeszcze na moment do granicy jelita cienkiego i grubego. Znajduje się tu wyrostek robaczkowy – mały, niepozorny fragment, który latami uważano za pomyłkę ewolucji. Natura jednak rzadko się myli. Dziś wiemy, że to właśnie tam znajduje się skupisko komórek odpornościowych i  korzystnych bakterii, które pomagają w odbudowie mikrobioty jelitowej po infekcjach. Do tego pojęcia i jego wyjątkowej roli w odporności jeszcze wrócimy. Warto wspomnieć jeszcze o jednej tkance w kontekście zdrowia.

W całym układzie, od jelita cienkiego aż po grube, rozlokowana jest tkanka odpornościowa GALT ( Gut-Associated Lymphoid Tissue). Tworzą ją rozsiane komórki oraz skupiska zwane kępkami Peyera, które działają jak czujne posterunki odporności. Rozpoznają, co jest bezpieczne, a co może nam zagrażać, ucząc zarazem układ odpornościowy właściwych reakcji. To właśnie dzięki tej tkance nasz organizm nie reaguje za każdym razem panicznie na każdą nową substancję, bakterię czy białko z pożywienia. Jelita uczą odporność „spokoju”. Można więc powiedzieć, że działają nie tylko jak bariera, ale i zaawansowany system decyzyjny. Problem pojawić się może, gdy układ odpornościowy nie potrafi prawidłowo rozpoznawać zagrożeń. W sytuacji nieszczelnej bariery jelitowej może dochodzić do pomyłek. System może zareagować zbyt mocno, atakując własne komórki. W ten sposób rozwinąć się może reakcja autoimmunologiczna, czyli sytuacja, w której ciało walczy samo ze sobą. Wróćmy teraz do niezwykle ciekawego, moim zdaniem tematu, którym są mikroorganizmy bytujące w naszym ciele.

Mikrobiom – nasz dodatkowy organ i niewidzialny ekosystem

W człowieku jest tylko 10% człowieka! Według publikacji Alanny Collen, na jedną komórkę naszego ciała przypada 9 komórek obcych. Zamieszkują cały nasz organizm, od skóry po jelita, tworząc coś na wzór ekosystemu. Nazywamy go mikrobiomem. Szacuje się, że bytuje w nas około 1-2 kg mikroorganizmów. To prawie tyle, ile waży nasz mózg. Każdy ma swój unikalny „zestaw” bakterii, grzybów i drobnoustrojów, coś jak odcisk palca. W zdrowym organizmie panuje w tym środowisku względna równowaga. Kiedy na skutek różnych czynników następuje jej zaburzenie, praca organizmu się rozregulowuje. Spada odporność i pojawiają się stany zapalne. To właśnie dzięki mikrobiomowi bytującemu w jelitach układ odpornościowy uczy się reagować i rozróżniać zagrożenia. Organizmy żyjące w nas działają na zasadzie symbiozy - my dajemy im pożywienie i schronienie, one w zamian regulują różne procesy w naszym organizmie, od trawienia, po produkcję witamin. Bez tej współpracy nie bylibyśmy w stanie normalnie egzystować, dlatego mikrobiom możemy traktować jako dodatkowy organ.   

Oś jelitowo-mózgowa: jak ciało rozmawia z emocjami

Ale jelita nie tylko bronią nas przed chorobami. Są w stałym połączeniu z mózgiem. Miliony impulsów nerwowych podróżuje w obie strony. Znajomy jest Wam ścisk w żołądku przed stresującą sytuacją? To nie przypadek. Jelita i mózg nieustannie ze sobą rozmawiają… i to szybciej niż jesteśmy w stanie pomyśleć. Naukowcy nazywają tę komunikację osią jelitowo-mózgową. To System połączeń nerwowych, hormonalnych i odpornościowych a najważniejszym łącznikiem jest nerw błędny. Dwukierunkowa autostrada wysyła sygnały z mózgu do jelit i z powrotem. Gdy z głowy wędruje informacja o zagrożeniu - układ trawienny zwalnia, pojawia się napięcie, czasem ból brzucha. Z kolei, gdy jelita są w złym stanie, wysyłają do mózgu sygnały, które objawiają się pogarszającym nastrojem czy zwiększeniem lęku. Czy wiecie, że ponad 90% serotoniny – czyli hormonu dobrego samopoczucia - powstaje właśnie w jelitach? Dlatego, gdy system funkcjonuje dobrze, łatwiej nam o równowagę emocjonalną, spokojny sen i poczucie lekkości.

Jak dbać o jelita i mikrobiom każdego dnia

Oś jelitowo-mózgowa to najlepszy dowód na to, że ciało i emocje są jednym systemem. To, co czujemy, wpływa na to, jak trawimy. Dbając o jelita, działamy korzystnie nie tylko na nasze samopoczucie, ale i zdrowie. Mikrobiom lubi prostotę, regularność i naturalność. Nie utrudniaj mu pracy: jedz różnorodnie, spożywaj wystarczająco dużo błonnika, unikaj nadmiaru przetworzonej żywności i cukru, jedz fermentowane produkty, pij wodę, ruszaj się, rozładowuj stres, śpij regularnie.

Świadome ciało, spokojny umysł – o czym przypominają nam jelita

Nasz organizm to fascynujący system powiązań. Przykładem są jelita, gdzie codziennie odgrywa się dialog między ciałem, emocjami i umysłem. Odporność nie zaczyna się w aptece, lecz w codziennych wyborach. To trochę jak w ogrodzie - dbając o glebę, mamy większą pewność, że rosnące tam różnorodne rośliny będą silniejsze. Mam nadzieję, że ten krótki wpis skłoni Was do spojrzenia na swoje ciało z większą świadomością, a nie lękiem. Każdy z nas ma w sobie ten cichy i mądry system, który należy wspierać, zamiast wciąż naprawiać. Zadbajcie o jelita, a one odwdzięczą się na wiele sposobów. Koniecznie dajcie znać, czy wiedzieliście o dodatkowym organie, którym jest mikrobiom? Czy ten wpis był dla Was pomocny i pomoże Wam to spojrzeć na swój organizm z większą troską? A jeśli ten wpis był dla Ciebie wartościowy, podziel się nim z kimś, kto również szuka równowagi i lepszego zrozumienia swojego ciała.

📚 Źródła i inspiracje:

Alanna Collen – „Cicha władza mikrobów”

Prometeusz. Encyklopedia anatomii człowieka

Carabotti M., Scirocco A. et al. – The Gut–Brain Axis: Interactions Between Enteric Microbiota, Central and Enteric Nervous Systems, Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology (2016)